Μαύρο σε φόντο λευκό

Του Αγίου

Ένας Αφροαμερικανός, ο Ομπάμα, βρίσκεται πλέον έτοιμος να διαβεί το κατώφλι του Λευκού οίκου, αν φυσικά κερδίσει την εμπιστοσύνη των Αμερικανών συμπολιτών του. Ήδη, η τελευταία δημοσκόπηση που έχω υπόψη μου τον φέρνει γύρω στις 5 ποσοστιαίες μονάδες μπροστά από τον αντίπαλο του Τζον ΜακΚέιν, αλλά αυτό μικρή μάλλον σημασία έχει, σήμερα, για την τελική έκβαση.

Η επικράτηση (ή όχι) του Ομπάμα θα κριθεί σε συμβολικό επίπεδο και όχι, αμιγώς, σε πολιτικό.

Μόνον στο βαθμό που αυτός, ο νέος άντρας με τη μαύρη σιλουέτα, πετύχει να καταστεί σύμβολο του αμερικανικού ονείρου, θα κατορθώσει να κερδίσει τις ψήφους των αμερικανών. Μόνον τότε θα μπουν στο κόπο να ψηφίσουν συμπολίτες του, οι οποίοι εδώ και χρόνια σνομπάρουν την εκλογική διαδικασία, καθώς σε αυτήν δεν βρίσκουν κανένα νόημα.

Ο ίδιος το ξέρει καλά και σμιλεύει έξυπνα το προφίλ του: «Δεν γεννήθηκα σε μια οικογένεια με εξέχουσα θέση και με μεγάλωσε μια μητέρα μόνη. [θα πει, και θα προσθέσει] Χρειάστηκε να παλέψω μόνος μου με νύχια και με δόντια για να φτάσω εδώ που βρίσκομαι σήμερα και νομίζω ότι το κατάφερα χωρίς να κόψω δρόμο και χωρίς να θυσιάσω την ακεραιότητά μου. Ίσως αυτό να φαίνεται πιο εύκολο απ' ό,τι πραγματικά είναι».

Αυτή είναι η δικαίωση του αμερικανικού ονείρου, που επί τόσα χρόνια αναζητεί διαρκώς νέους συμβολισμούς, σε όλα τα επίπεδα, για να νομιμοποιήσει, όχι απλώς την κοινωνική ταυτότητα της πλειονότητας των Αμερικανών, αλλά ακόμη περισσότερο τη mental picture των ίδιων των ΗΠΑ στο κόσμο.

«Symbols are emotionally charged», μας δίδαξαν οι αμερικανοί στα σχολεία πολιτικής επικοινωνίας και το εννοούν. Η εμπιστοσύνη διαμορφώνεται στην περιοχή των συναισθημάτων και όχι αυστηρά της λογικής. Ο κόσμος μας είναι ο κόσμος των συμβόλων. Η ίδια η ζωή αποκτά νόημα μέσα από τα σύμβολα. Πολιτική, οικονομία, κοινωνία και αγορά αποτελούν συμβολικές εκφάνσεις του φαινομένου της εξουσίας.

Ότι, όμως, δεν προκαλεί έξαρση των συναισθημάτων δεν μπορεί να καταστεί σύμβολο. Παραμένει απλώς ένα σημαινόμενο με μικρή ή μεγαλύτερη αξία για την επικοινωνία των ανθρώπων, για τις κοινωνικές, τις πολιτικές ή οικονομικές σχέσεις τους, αλλά δεν αποτελεί στοιχείο που γεννά νέες πραγματικότητες, καθώς δεν προκαλεί συναισθηματική αντίδραση. Ότι «μιλά» στο μυαλό μας θεραπεύει την ανάγκη της εκλογίκευσης του κόσμου, αυτό όμως που συναρπάζει την ψυχή μας είναι εκείνο που προκαλεί τον αυτοματισμό στη δράση και στην αντίδρασή μας.

Η σημασία στην πολιτική και την οικονομία προκύπτει από συμβολοποίηση της αναφερόμενης αντικειμενικότητας. Δίχως σύμβολα η πολιτική δεν θα είχε νόημα αλλαγής, στον πολιτισμό μας. Στο μέτρο, λοιπόν, που ένας πολιτικός πετυχαίνει να καταστήσει τον εαυτό του σύμβολο, δεσμεύεται από ένα αόριστο μεν αλλά σαφή κανόνα, μια υποχρέωση με άλλα λόγια, να υπηρετήσει την αλλαγή.

Αντίστροφα, σε περιόδους που μια κοινωνία, ένας λαός, ένα οργανωμένο σύνολο, διαπνέονται από την ανάγκη για αλλαγή αναζητούν στο επίπεδο της ηγεσίας μια συμβολική μορφή.

Επικοινωνιακά ο Ομπάμα εμφανίζεται να απαντά σε αυτή την ανάγκη. Λέει στον Αμερικανό, «εγώ είμαι αυτό που ζητάς».

Τι ζητεί, όμως, ο μέσος αμερικανός, σήμερα; Αυτό που έχασε στο όνομα του αγοραίου νεοφιλελευθερισμού: την αξιοπρέπεια του και την πίστη του σε συλλογικότητες και θεσμούς, που θα μπορούσαν να του προσφέρουν στοιχειώδη ασφάλεια

«Νομίζω ότι βρισκόμαστε σε ένα ιστορικό σταυροδρόμι. Η οικονομία δεν αποδίδει για τους απλούς Αμερικανούς», λέει ο Ομπάμα, επισημαίνοντας ότι το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού ( ανεργία συν αύξηση του τιμάριθμου) έχει δομικά χαρακτηριστικά για την αμερικανική οικονομία.

« Εάν επιθυμούμε ευημερία οφείλουμε να πιέσουμε για πραγματική αλλαγή» τονίζει συχνά στις ομιλίες του ο γερουσιαστής του Ιλινόις και υπόσχεται «οικονομία καθαρής ενέργειας», ένα «σύστημα υγείας που να καλύπτει όλους τους Αμερικανούς», «κολέγια τα οποία να είναι οικονομικά προσιτά σε περισσότερους», «επενδύσεις στις επιστήμες, στην τεχνολογία και στις υποδομές».

Όλα αυτά δεν θα είχαν κανένα νόημα αν έβγαιναν από το στόμα ενός αγγλοσάξονα, δίχως την κάθετη κοινωνική κινητικότητα που χαρακτηρίζει την πορεία αυτού του μαύρου παιδιού της μικροαστικής Αμερικής.

Οι ΗΠΑ σήμερα δεν έχουν ανάγκη από έναν νέο Τζον Κέννεντυ, ούτε ασφαλώς από ένα νέο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, αναζητούν ένα εντελώς νέο σύμβολο, που να εναρμονίζει το αμερικανικό όνειρο της επιτυχίας με την ποιοτικότερη και ασφαλέστερη ζωή, σε λιγότερο αγχωτικούς ρυθμούς. Θέλουν, δηλαδή, την αισθητική υπέρβαση που προκαλεί το μαύρο σε λευκό φόντο.

Αυτό ακριβώς είναι που εξιτάρει και τους ευρωπαίους και συνθέτουν ασμένως τον μύθο του Ομπάμα, αδιακρίτως πολιτικής τοποθέτησης.

Στην πολιτική επικοινωνία αυτό που επιχειρεί ο Ομπάμα καλείται «κορινθιακή υπέρβαση» και είναι η καλύτερη «συνταγή» για να προκαλέσεις συναισθηματική φόρτιση μέχρι ταυτίσεως. Στο βαθμό που επιτευχθεί αυτός ο συμβολισμός, η προσωπικότητα του ηγέτη αποκτά μυθικά χαρακτηριστικά και αποσυνδέεται από το φάσμα της αντικειμενικότητας. Δεν ισχύουν πλέον τα κριτήρια επιλογής που αποτελούν κανόνα για τους άλλους. Δεν είναι ούτε μαύρος ούτε λευκός, είναι ο Ομπάμα. Τρέχει μόνος του στην πολιτική αρένα και πίσω του ακολουθούν πολλοί. Πάντα, όμως, θα υπάρχει ο κίνδυνος, αν και τρέχει μόνος του, να έρθει δεύτερος, αν ξεχάσει και τοποθετήσει και τα δύο πόδια του στη γη!