Η πεταλούδα χάθηκε από τον κάμπο

Του Αγίου

Έχει δικαίωμα και η πολιτική επιστήμη, καθώς και η κοινωνιολογία να πενθήσουν για τον θάνατο του πατέρα της Θεωρίας του Χάους, Έντουαρντ Λόρεντζ.

Τα τελευταία χρόνια - μερικοί από εμάς που ασχολούμαστε με τα πολιτικά και κοινωνικά φαινόμενα - στρέψαμε το ενδιαφέρον μας σε μαθηματικά μοντέλα που επιχειρούν να ερμηνεύσουν δυναμικά τις μεταβολές ανοιχτών ή σχετικά ανοιχτών συστημάτων.

Περάσαμε από την Κυβερνητική Θεωρεία, που μελετά περισσότερο ή λιγότερο κλειστά συστήματα αναφορών και σχέσεων, στην προβολή της Θεωρίας της Σχετικότητας και της Θεωρίας των Κβάντα στις λεγόμενες επιστήμες του ανθρώπου, διαπιστώνοντας, παραδόξως, ότι τελικά η οργάνωση της επιστημονικής σκέψης δεν έχει σύνορα μεταξύ των ερευνητικών πεδίων.

«Το φαινόμενο της πεταλούδας», που μελέτησε ο Έντουαρντ Λόρεντζ, αποδεικνύοντας πώς μικρά και άσχετα, κατά τα φαινόμενα, συμβάντα οδηγούν σε αλλαγές που προσδίδουν διαφορετική ποιότητα ή/και μορφή στα γεγονότα, έχει επηρεάσει καθοριστικά και τη δική μας προσέγγιση στην ανάλυση φαινομένων εξουσίας, διπλωματίας, και σύγχρονης κοινωνικο-οικονομικής οργάνωσης.

Κάτι τύποι σαν τον φυσικομαθηματικό Λόρεντζ μας έστειλαν ξανά στα θρανία να μάθουμε μαθηματικά, εμάς που όταν πηγαίναμε σχολείο τα είχαμε …γραμμένα!

Εάν το πέταγμα της πεταλούδας στη Βραζιλία, μπορεί πράγματι να προκαλέσει έναν τυφώνα στο Τέξας, όπως απέδειξε το ’60, στο ΜΙΤ, ο Έντουαρντ Λόρεντζ, γιατί μια ασήμαντη μεταβολή στις πολιτικές, οικονομικές, ή κοινωνικές σχέσεις να μην διαμορφώσει συνθήκες κρίσεως, οι οποίες θα προκαλέσουν αναγκαστικό επαναπροσδιορισμό του συνολικού συστήματος;

Στο ζήτημα αυτό, την μαθηματική απάντηση έδωσε ο Ρενέ Τομ με την «Θεωρία των Καταστροφών», η οποία περιγράφει την «προβλεψιμότητα» κατά την διαδικασία μετάβασης από μια σταθερή κατάσταση (Χ) σε μια άλλη σταθερή κατάσταση (Υ), μέσα από μία ή περισσότερες ενδιάμεσες ασταθείς καταστάσεις.

Μιλώντας για «προβλεψιμότητα» μην πάει το μυαλό σας σε μαγικές καταστάσεις. Δεν μετατραπήκαμε ξαφνικά σε μέντιουμ, απλώς εκτιμούμε τον κίνδυνο ή καλύτερα την δυναμική για αλλαγή σε μια φυσική, κοινωνική, ή πολιτική μορφή που προκύπτει από μεταβολή μιας παραμέτρου, η οποία βρίσκεται εκτός του (κλειστού) συστήματος αναφοράς.

Πώς, για παράδειγμα, μπορεί να προσφύγει ο Καραμανλής σε εκλογές, υπακούοντας σε ανάγκη που διαμορφώνεται από μια μικρή αλλαγή στην πολιτική στάση του εκλογικού σώματος ή σε μια φαινομενικά ασήμαντη εξωτερική μεταβολή των σταθερών που διέπουν την νομιμοποίηση της εξουσίας του σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο.

Ο Δανός Έρικ Κ. Ζίμαν έφτιαξε μια απλή «μηχανή καταστροφών», η οποία δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας απλός τροχός, ο οποίος όσο περιστρέφεται ελεύθερα δεν παρουσιάζει πρόβλημα. Όταν όμως υπάρξει η ελάχιστη (εξωτερική) παρέμβαση, τότε το σύστημα αναπηδά σαν τρελό.
Οι συνθήκες ανατροπής έχουν διαμορφωθεί, αλλά δεν γνωρίζουμε από την αρχή πώς θα καταλήξει αυτή η μεταβολή. Εάν το ξέραμε τότε δεν θα κάναμε επιστημονική ανάλυση, αλλά μαντεία.

Η ανάλυση είναι μια βήμα-βήμα διαδικασία, τα «πηδήματα» οδηγούν την προσέγγιση στο φάσμα των καταστροφών και καθιστούν και την ίδια μέρος του προβλήματος που έχουμε θέσει προς ανάλυση.

Το Καρτεσιανό Σύμπαν, φίλοι, κατέρρευσε. Ζήτω, ο όμορφος κόσμος του απίθανου που όμως δεν είναι καθόλου πλέον απρόβλεπτος χάριν μεγάλων μορφών της πραγματικής επιστήμης, που διατηρούν το δικαίωμα να φιλοσοφούν, σαν τον Έντουαρντ Λόρεντζ, τον οποίο σήμερα αποχαιρετάμε από αυτόν τον χαοτικό κόσμο μας.