This bloody tyrant time

(Μια εκτός τόπου και χρόνου προσέγγιση)

Του Αγίου

Αυτός ο άτιμος ο Shakespeare έχει καταφέρει να μου δίνει τίτλους, τόσα χρόνια, σε όλα τα ζητήματα που με προβληματίζουν.
Ότι και να σκεφθώ, τσουπ μια φράση του μου κάνει κλικ!

Σήμερα, για παράδειγμα, σκεφτόμουνα ότι κυρίαρχος του παιχνιδιού της ζωής και των εκφάνσεων της είναι αυτός που ελέγχει, διακυβερνά και κυρίως προσδίδει ποιότητα στον χρόνο μας.

Ναι, τον χρόνο μας και όχι τον χώρο μας, όπως κρίνει ο παραδοσιακός μαρξισμός και θεωρεί τμήμα του Νεο- Μαρξισμού!

Μπορεί ο έλεγχος των μέσων παραγωγής να συνδιαμορφώνει τον συντελεστή της εκμετάλλευσης, αλλά ο έλεγχος του χρόνου είναι αυτός που καθορίζει την ποιότητα σε μια εξουσιαστική σχέση.

Ο τρόπος που αναλώνουμε τον χρόνο μας δείχνει, με άλλα λόγια, τη νοητή θέση μας στην εξουσιαστική κλίμακα, σε μια δεδομένη κοινωνία.

Αυτός ο «bloody tyrant time» στον οποίο αναφέρεται ο Shakespeare, διακρίνεται από τρεις βασικούς αντικατοπτρισμούς: τον χρόνο που ρέει, την διάσταση της στιγμής και την προβολή του εαυτού στο μέλλον. Ο πρώτος αντιστοιχεί στην αίσθηση του ανεκπλήρωτου, ο δεύτερος στο άπειρο και ο τρίτος στην επιδίωξη.

Η σχετικότητα στην αντίληψη του χρόνου διαμορφώνει την κλίμακα κοινωνικής διακύμανσης του «Εγώ». Υπάρχουν άνθρωποι που διακατέχονται από την αίσθηση του ανεκπλήρωτου, άλλοι που παρατηρώντας τον εαυτό τους στον καθρέφτη χάνουν την αίσθηση του χρόνου και κάποιοι τρίτοι που νοιώθουν ότι ο χρόνος σταμάτησε και περιμένει να διαμορφωθούν κατάλληλες συνθήκες - να δημιουργηθούν οι ευκαιρίες - για να τις εκμεταλλευτούν, ώστε να πραγματοποιήσουν τους στόχους τους.

Αυτός που ασκεί εξουσία δεν βλέπει τον εαυτό του ποτέ στο παρελθόν, ούτε, παραδόξως, στο μέλλον. Επειδή όμως και η εξουσία είναι σχετικό μέγεθος, θα είμαστε μάλλον ακριβέστεροι αν θεωρήσουμε ότι μόνο την στιγμή που ασκείται η εξουσία, ο χρόνος αποκτά άπειρη διάσταση. Τότε και μόνο τότε το «Εγώ» πραγματώνεται και παραμορφώνεται σε ένα τυραννικό «εμείς».

Η εξουσία ποτέ δεν ασκείται δίχως αναφορά σε κάποιο «εμείς». Αν στον εξουσιαστή στερήσεις την ηθική, νομική, πολιτική ή κοινωνική νομιμοποίηση, το «εμείς» δηλαδή, παύει να έχει «Εγώ» στην χρονική διάσταση του απείρου. Πλέον ο εν δυνάμει εξουσιαστής περιπίπτει στο φάσμα του εξουσιαζόμενου ή τρελαίνεται.

Όταν η κοινωνία αναζητεί ένα νέο ηγέτη ουσιαστικά επιθυμεί κάποιον να προσδώσει εκ νέου με την προσωπικότητα του άπειρη διάσταση στο χρόνο. Ψάχνει τον τύραννο της, για να συνεχίσει αυτή να ζει λυτρωτικά στις άλλες δύο διαστάσεις του χρόνου που περιγράψαμε.

Ο χρόνος, άλλωστε, από μόνος του είναι τύραννος αν τον αντιμετωπίσεις ως προέκταση του παρόντος στο παρελθόν ή του παρόντος στο μέλλον.

Ωραίος τύραννος όμως, καθώς και για τις δύο περιπτώσεις η κάθε κουλτούρα μας εφοδιάζει με τα ιδιαίτερα αντικαταθλιπτικά όπλα που της ταιριάζουν.

Είναι πράγματι δύσκολο να μάθεις να ζεις στη στιγμή και για τη στιγμή.
Ο πραγματικός εξουσιαστής όμως το γνωρίζει. Αυτό είναι το βασικό του όπλο.

Δεν έχει σημασία αν είναι πολιτικά συντηρητικός ή προοδευτικός, ούτε αν λογίζεται ως αυταρχικός ή δημοκρατικός. Αυτά είναι συμπεριφορές. Η στάση του όμως δεν μπορεί να είναι άλλη από αυτή του τυράννου.

Θα μπορούσαμε άραγε να γλυτώσουμε από αυτόν τον τύραννο, θα ρώταγε ίσως κάποιος. Όχι, απαντώ αυτόματα, εκτός αν μάθουμε όλοι να προσδίδουμε ανάλογη ποιότητα στο χρόνο μας. Μα τότε είναι απλό θα απαντούσε ο φιλο-δογματικός.

Καθόλου απλό, θα αντέτασσα, καθώς η ποιότητα του χρόνου διαμορφώνεται στο πλαίσιο της εξουσιαστικής διαλεκτικής. Άρα, όσο υπάρχει εξουσιαστική δομή θα υφίσταται και διαφορετική ποιότητα στην εσωτερίκευση του χρόνου - και το αντίστροφο, ασφαλώς, ως αναδραστική δύναμη.

Ωραία ! Και τι κάνουμε για να απαλλαγούμε από τις συνέπειες της διπλής τυραννίας: ηγετικού «Εγώ» και χρόνου;

Είτε τον σταυρό μας ( αν είμαστε χριστιανοί), είτε κατασκευάζουμε δημοκρατικούς, συμμετοχικούς, διαβουλευτικούς και αποκεντρωμένους θεσμούς σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης, έτσι ώστε να περιορίζεται η αίσθηση της άπειρης διάστασης του χρόνου για τον κάθε τύραννο και να αναγκάζεται να συμμορφώνεται στη χρονική σχετικότητα που κυριαρχεί στον τρέχοντα πολιτισμό της κάθε κοινωνίας.
Αυτό ασφαλώς δεν μας εμποδίζει να κάνουμε και τον σταυρό μας, αν το έχουμε ανάγκη!